Wandelen door de Hemelrijkse Waard – Nieuwe natuur langs oude Maasarm

De pioniersplanten hebben nog de overhand maar het is één grote bloemenweelde op het gebied wat onlangs is gecreëerd vlakbij Oijen. Een groot gedeelte van de uiterwaarden zijn afgegraven waardoor nu waterpartijen en eilandjes afwisselen. Veel watervogels en via de loopbruggen kun je een grote ronde maken op de waard. Over een aantal jaren zal dit gebied nog mooier zijn met meer afwisseling en misschien wel lokaal een ooibos.

Vroeger lag Oijen in Gelderland, waar het behoorde tot het Land van Maas en Waal. In 1814 werd de Maas als provinciegrens aangewezen. Pas toen is Oijen Brabants geworden. Alle dorpen met ‘ooi’-namen, die in het rivierengebied zijn gelegen liggen in grote soms scherpe bochten. Ook met Oijen in Noord-Brabant is dit het geval. ‘Ooi’ betekent: wat bij of in het water ligt.

In de Hemelrijkse Waard in Oijen (gemeente Oss) komen natuur, hoogwaterveiligheid en waterkwaliteit samen. De Maas die ooit werd rechtgetrokken, krijgt hier weer de ruimte. Door de dynamiek van de rivier verandert het landschap bijna dagelijks. In de vorige eeuw is de rivier op veel plaatsen rechtgetrokken voor de scheepvaart en zijn oevers met stortsteen verstevigd. Door een gebrek aan ondiep en rustig water zijn veel planten, vissen en andere dieren verdwenen. De biodiversiteit verdween en ook de waterkwaliteit ging achteruit. Om de chemische en ecologische waterkwaliteit in heel Europa weer te verbeteren werd in 2000 de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) van kracht. Deze set afspraken moet ervoor te zorgen dat het water in alle Europese landen in 2027 weer voldoende schoon en ecologisch gezond is. Ook in Nederland werken de waterbeheerders samen aan deze opgave. De uitdaging daarbij is om kansen voor waterkwaliteit, ecologie, natuurontwikkeling en recreatie aan elkaar te koppelen.

De Hemelrijkse Waard is daarvan een fraai voorbeeld. Een landbouwgebied ter grootte van zo’n 450 voetbalvelden is omgetoverd in een nieuw riviernatuurgebied. Door een 3 kilometer lange geul langs de Maas te graven is het leefgebied voor planten en dieren in en langs de rivier flink vergroot. Ook aan de recreant is gedacht. Zo staat er een uitkijktoren, is een wandelpad met vlonders aangelegd en ontsluiten parkeerplaatsen het terrein voor de natuurliefhebber die er zo heerlijk kan struinen. Bovendien is dit gebied waterveiliger geworden. Doordat het rivierwater meer ruimte heeft gekregen is de waterstand bij hoogwater 4 tot 7 cm lager dan voorheen. (Bron: Natuurmonumenten)

In totaal is de Hemelrijkse Waard een gebied zo groot als 450 voetbalvelden (225 ha) op de schop genomen, waarbij ongeveer een miljoen kubieke meter klei wordt afgegraven. Een deel hiervan (de zogenoemde dijkenklei) is gebruikt voor de versteviging van dijken. Een ander deel (bestaande uit keramische klei) is via de Maas afgevoerd richting een steenfabriek, voor de productie van dakpannen en bakstenen. De afgegraven, meer zandige, bovengrond, wordt in de Kesselse Waard bij Maren-Kessel gebruikt om de daar gelegen plas ondieper te maken, waardoor er ook daar meer plant- en diersoorten kunnen leven.

De toren is een initiatief van de Vogelwerkgroep van de IVN afdeling Oss. Enkele jaren geleden ontving de Vogelwerkgroep een nalatenschap. Omdat zij zelf geen gebieden heeft, ging de enthousiaste club in overleg met Natuurmonumenten om samen te zoeken naar een mooi doel. Het werd de uitkijktoren bij het nieuwe natuurgebied Hemelrijkse Waard. Met behulp van nog enkele sponsoren is een robuuste metalen uitkijktoren geplaatst, een mooi ijkpunt in het landschap. Vanaf 7,5 meter hoogte heb je een geweldig uitzicht over het gebied en de Maas.