Utrecht acht keer anders – Markante Utrechters

Een wandeling die gewijd is aan lokale Utrechtse helden. Zeker zeven van de genoemde Utrechters hebben nationale allure. De overige zeven zijn landelijk minder bekend of omdat ze weggezakt zijn in de historie (Paus Adrianus VI; de oogarts F.C. Donders; zangpedagoge Catharina van Rennes bekend van ‘Drie kleine kleutertjes’) of omdat ze vooral Utrechtse bekendheid hebben. Dat geldt voor de ‘opstandelinge’ Trijn van Leemput’, de schrijver C.C.S. Crone, de voetballer Tonny van der Linden en de volkszanger en cabaretier Herman Berkien.

De wandeling is relatief kort maar je sluipt leuk door de kleine straatjes achteraf en op onbekende plekjes door de stad Utrecht. ‘s Morgens wanneer de stad ontwaakt geeft dit nog iets extra’s.

Rijk de Gooijer, bij het grote publiek beter bekend als Rijk de Gooyer, was een Nederlandse acteur die tevens naam heeft gemaakt als komiek, zanger, schrijver en columnist. De Gooyer werd geboren in een gereformeerd bakkersgezin, als helft van een twee-eiige tweeling. Hij werd als eerste geboren, voor zijn tweelingzus Ankie. Hij groeide op in zijn geboortestad Utrecht.

Deels gedreven door de vrees dat hij zijn HBS-B-diploma niet zou gaan halen en daarmee zijn vader zou teleurstellen, zwom hij aan het einde van de Tweede Wereldoorlog met een vriend de Waal over naar het al bevrijde zuidelijk deel van Nederland. Hij sloot zich aan bij het bevrijdingsleger, waar hij uiteindelijk, omdat hij redelijk Frans, Duits en Engels beheerste, werd opgeleid tot tolk. In die hoedanigheid is hij onder andere getuige geweest van de bevrijding van het Duitse concentratiekamp Bergen-Belsen.

In 1952 ontmoette hij Johnny Kraaijkamp. Ze deelden een voorkeur voor practical jokes en andere ongein. De twee besloten samen te gaan optreden en maakten naam in het schnabbelcircuit als Johnny en Rijk. Rijk speelde de handige jongen (de aangever), Johnny de schlemiel. Bij de AVRO-televisie behaalden ze succes met hun Johnny en Rijk-show, waarin ze veel materiaal gebruikten van het Engelse komische duo Morecambe en Wise, met Kraaijkamp in de rol van de bijdehante Eric Morecambe en De Gooyer als de aangever Ernie Wise.

Hendrik Magdalenus (Dick) Bruna was een Nederlandse grafisch vormgever, tekenaar en schrijver van kinderboeken. Hij werd wereldberoemd met zijn kinderboekjes over nijntje.

In 1953 verscheen zijn eerste kinderboek, De Appel. In zijn vele kinderboeken is nijntje het bekendste personage; een wit konijn met menselijke trekken. Het eerste nijntje-boek verscheen in 1955. Op vakantie aan de Nederlandse kust in Egmond aan Zee tekende Bruna voor zijn zoontje dit verhaal, daartoe geïnspireerd door een konijntje dat regelmatig bij het vakantiehuis te zien was. Het totaal van door Bruna gepubliceerde kinderboeken is 124. Bekende hoofdpersonen zijn het varken betje big, de beren boris en barbara en de hond snuffie. Een nieuwere creatie is het koalabeertje ko. Bruna ontwierp ook educatieve boeken over lezen en rekenen, kleuren en geometrische vormen. De boeken zijn herkenbaar aan hun vierkante formaat. Tot 2011 werkte hij dagelijks in zijn atelier in de Utrechtse binnenstad.

Adrianus VI, ook wel Adriaan VI en in het Latijn Hadrianus VI, geboren als Adriaan Floriszoon Boeyens, was paus van 9 januari 1522 tot zijn dood. Hij was de laatste niet-Italiaanse paus tot aan de Pool Karol Józef Wojtyla in 1978. In Nederland wordt hij vanwege zijn geboorteplaats, Utrecht, beschouwd als de enige Nederlandse paus in de geschiedenis. In Duitsland geldt hij dan weer als de zevende Duitse paus omdat Utrecht destijds tot het Heilige Roomse Rijk behoorde.

Het geboortehuis van Adrianus aan de Oudegracht te Utrecht werd in 1868 verbouwd tot meisjesschool. De huidige gevel van het huis stamt uit 1911. Daarnaast heeft Adrianus het Paushuize achtergelaten. Dit huis bouwde hij als kardinaal in Utrecht, want hij hoopte er zijn oude dag door te kunnen brengen. Hij heeft er nooit gewoond.

Dirkje Kuik was een Nederlands schrijfster en beeldend kunstenares. De in Utrecht wonende en werkende Dirkje werd geboren als William Diederich Kuik. In 1977 ging Kuik de voornaam Dirkje bezigen en in 1979 liet Kuik zich in een ziekenhuis in Londen opereren en ging sindsdien geheel door het leven als vrouw. Over haar operatie, haar belevenissen als genderdiasporapatiënt, zoals zij het noemde en hoe zij haar leven na de operatie weer oppakte schreef ze uitgebreid, met name in Huishoudboekje met rozijnen.

Christophorus Henricus Dedericus Buis Ballot (bekend als Buys Ballot) was een Nederlandse meteoroloog, scheikundige en natuurkundige. Hij ontdekte een meteorologische wetmatigheid die naar hem werd vernoemd, de Wet van Buys Ballot.

Door zijn vele meteorologische waarnemingen kon hij als eerste in de praktijk het verband tussen luchtdruk en wind aantonen. Dit onderzoek resulteerde in de zo beroemd geworden en in 1857 gepubliceerde Wet van Buys Ballot: staande met de rug naar de wind, bevindt het lagedrukgebied zich op het noordelijk halfrond links van de waarnemer en het hogedrukgebied rechts van hem. Op het zuidelijk halfrond is dit precies andersom. Tevoren dacht men dat de wind simpelweg van hoge naar lage druk waaide. Overigens had de Amerikaan William Ferrel de wet een jaar eerder op theoretische gronden ontdekt en gepubliceerd.

Gerrit Thomas Rietveld was een Nederlands architect en meubelontwerper. Hij maakte ook grafisch werk, onder meer affiches en omslagen voor tijdschriften, waaronder één voor De Gemeenschap in 1925. Hij is vooral bekend als lid van De Stijl en als pionier van het Nieuwe Bouwen. Rietveld leerde het vak van meubelmaker in de werkplaats van zijn vader aan de Poortstraat 98 te Utrecht, waar hij na de lagere school aan de slag ging. Hij verafschuwde de traditionele, massieve meubelen die daar werden gemaakt en werkte enige tijd als ontwerper in de werkplaats van de juwelier Carel Begeer.

Rietvelds eerste experimentele meubels waren nog onbeschilderd. Door ook meubels te ontwerpen voor zijn zes kinderen en voor de kinderen van opdrachtgevers, kon hij zich meer vrijheid veroorloven. Het waren juist deze kindermeubels die hij als eerste van kleur voorzag. Zijn hoge kinderstoel uit 1918 liet hij groen schilderen en voorzag hij van rode leren banden, terwijl hij zijn kinderkruiwagen en bolderkar omstreeks 1923 voor het eerst van de voor De Stijl kenmerkende primaire kleuren voorzag, niet lang daarna gevolgd door zijn Rood-blauwe stoel.

Hermannus Antonius (Herman) Berkien was een Nederlandse cabaretier en zanger. Hij was niet alleen een belangrijke Utrechtse entertainer, maar ook een hartstochtelijk supporter van FC Utrecht, dat hij regelmatig te hulp schoot in moeilijke tijden. Hij was tevens de grondlegger van de FC Utrecht-muziek, met liedjes zoals ‘Utereg me cluppie gaat Europa in’, ‘het Strijdlied’ en ‘Bij ons in Utereg’.