Trage Tocht Zutphen aan de IJssel(Stadse Tocht) – Wandelen in en bij oude Hanzestad

Naar aanleiding van het verschijnen van de nieuwe wandelgids van het Hanzestedenpad wandel ik met Rob Wolfs in Hanzestad Zutphen. Hij is bedenker van dit mooie pad van Doetinchem tot Hasselt langs de oude machtige Hanzesteden. Door Zutphen maar ook in de contreien van Zutphen over oude landgoederen, mooie doorkijkjes en statige landhuizen praat ik met Rob over het ontstaan van het pad. Maar ook over wandelend Nederland, elke keer weer een bijzonder aangenaam gezelschap met een routemaker in hart en nieren en liefhebber van de mooiste landschappen van Nederland. Inspirerend, het landschap, de persoon, de verhalen en de wandelplannen.

Zutphen ligt aan de rivier de IJssel wiens geschiedenis van Zutphen meer dan 1700 jaar bestrijkt. In die tijd is Zutphen uitgegroeid van een Germaanse nederzetting via een belangrijk machtscentrum rond 1000 en een succesvolle handelsstad rond 1300 tot een middelgrote stad anno nu. De stad kreeg stadsrechten aan het einde van de 12e eeuw en trad toe tot de Hanze. Het Wapen van Zutphen draagt nog altijd de symbolen van een Hanzestad. Deze locatie lag goed op de kaart bij de kooplieden, en Zutphen groeide snel en werd een van de Hanzesteden. Tussen 1191 en 1196 kreeg Zutphen stadsrechten toegewezen door graaf Otto van Gelre (1181-1207). Rond 1300 waren Zutphense kooplieden verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van de waarde aan handelswaren die de Rijnmond van Lobith passeerde.

Vanwege het grote aantal historische gebouwen met een toren wordt Zutphen ook wel de ‘Torenstad’ genoemd. Omdat er in het centrum van Zutphen weinig tot geen moderne hoogbouw staat, zijn de historische torenspitsen van onderstaande gebouwen goed zichtbaar en vormen zo de skyline van Zutphen. De stad neemt met bijna 400 rijksmonumenten en ruim 500 gemeentelijke monumenten de eerste plaats in onder de Gelderse monumentensteden. In Nederland is Zutphen een van de belangrijkste historische stadskernen (beschermd stadsgezicht) met een bijzonder groot aantal middeleeuwse, vooral 14e-eeuwse, huizen. Hoogtepunten zijn de Drogenapstoren, de Wijnhuistoren en de Berkelpoort.

Als je wandelt in deze oude stad voel je de sfeer van weleer, met oude historische gebouwen, de stadspoort en winkeltjes met opschriften op de gevel die herinneren aan vroegere tijden.

Een Hanzestad is een stad die was aangesloten bij de Hanze, een verbond tussen handelssteden in Noord-Europa om de handel te beschermen. Je vindt ze in Nederland vooral in het oosten van het land, langs de rivieren en langs de randmeren bij het IJsselmeer. De Nederlandse Hanzesteden, ontstaan in een tijd dat Amsterdam nog slechts een klein plaatsje was, hadden tot doel de handel uit te breiden en kennis te delen. Steden als Zwolle, Kampen, Hattem, Zutphen en Deventer zijn er goede voorbeelden van en te herkennen aan de mooie overblijfselen uit de 14e en 15e-eeuw. Meestal gelegen aan het water, want dat was belangrijk voor het transport, beschikken ze over veel historie, schitterende koopmanshuizen en unieke gevels.

De Berkel is een rivier die in Duitsland ontspringt, in Nederland door de Achterhoek stroomt en bij Zutphen in de IJssel uitmondt. Tot eind 19e eeuw was de Berkel een levendig riviertje dat een belangrijke rol speelde in het alledaagse leven in de aanliggende plaatsen. De Berkel werd bevaren met berkelzompen, kleine vrachtschepen met een geringe diepgang. Midden jaren 70 werd de grootschalige kanalisatie van het Nederlandse deel van de Berkel, die was ingezet in de jaren 50, voltooid. Deze kanalisatie had tot doel overstromingen te voorkomen door het regelen van de waterstand. Dit leverde ook agrarische voordelen op. Begin van deze eeuw is veel grond afgegraven en de loop van de rivier is verspreid over meerdere geulen. Hierdoor een groter, vlak gebied ontstaan, waar de rivier langzaam stroomt. Na jarenlange voorbereidingen gaat het waterschap Rijn en IJssel in 2014 de rivier vanaf Almen naar Zutphen hermeanderen. Hierdoor moet het weer een dynamische rivier worden die, zoals vroeger, door het landschap slingert.

Het water in de Berkel stroomt traag ten teken dat het water na de droge zomer langer wordt vastgehouden. Meerdere malen passeren we het riviertje dat rustig verder stroomt richting Zutphen.

Den Dam is een monumentaal landhuis in de Gelderse plaats Eefde. Den Dam was eertijds een van de 36 erkende havezaten in het kwartier Zutphen. In 1599 liet Gerlach van der Capellen het huis bouwen. Het jaartal 1599 en de namen van Gerlach van der Capellen en zijn echtgenote Judith Ripperda zijn te vinden op de bewaard gebleven wapenstenen. Het landgoed bevat de historische tuin met parkaanleg, het koetshuis, de tuinmanswoning, de kas, de zonnewijzer en de boerderij ‘Bosmanshuis’ met bijbehorende bakspieker, waar brood en koek werd gebakken.

Het ligt een beetje verscholen achter prachtige hoge beukenhagen maar het doorkijkje verderop laat een prachtig landhuis zien. Het wit tekent prachtig af tegen de herfstkleuren van de bomen. Het moet hier goed toeven zijn geweest en tekenend voor de rijkdom van toen.

Het huidige huis De Voorst, een rijksbeschermde historische buitenplaats, werd gebouwd voor Arnold Joost van Keppel (1670-1718), Graaf van Albemarle. Voor het ontwerp nam hij de vermaarde architecten Jacob Roman en Daniel Marot in de arm. Het duo had een paar jaar eerder Paleis Het Loo ontworpen. Het huis bestaat uit een rechthoekig corps-de-logis dat met gebogen galerijen is verbonden met de bouwhuizen. Van de oorspronkelijke tuinaanleg is niets over behalve enkele lanen. Rond 1800 werd de omgeving van het kasteel in landschappelijke stijl aangepast.

Het huis is immens groots en bijna pratserig groot. De in natuursteen opgetrokken buitenplaats is alleen al imposant door de oprijlaan en de toegangshekken en de zijvleugels lijken op griekse doorgangen. Ook tegenover het landhuis getuigt de aanleg van toegangsweg en het landschap van machtige landheren die hier hun optrekje hadden.

De Algemene begraafplaats aan de Warnsveldseweg 105 te Zutphen werd in 1829 aangelegd naar een ontwerp van de Haarlemse landschapsarchitect J.D. Zocher jr. De grond die vrijkwam bij het uitgraven van de gracht, werd gebruikt om het terrein van de begraafplaats op te hogen. De ophoging was noodzakelijk om te voorkomen dat de begraafplaats bij overstroming van de IJssel en de Berkel onder water zou lopen. De ophoging had als bijkomend voordeel dat het terrein licht glooiend gemaakt kon worden, wat het uiterlijk van een landschappelijk park ten goede kwam. Het poortgebouw werd uit hout opgetrokken, omdat er volgens de Kringenwet van 1814 een vrij schootsveld moest bestaan voor het geschut vanuit Zutphen. In geval van oorlog kon een houten gebouw snel neergehaald worden.

Elke begraafplaats trekt bij mij de aandacht, nu ook. Helaas wandel ik aan de overkant van het water en niet over de begraafplaats zelf. De hoge populieren in rij maken veel goed en de wandeling gaat verder door groene stroken naar het centrum van Zutphen.