Trage Tocht Vessem – Wandelen in het dal van de Kleine Beerze

De wandeling kenmerkt zich door heel veel onverharde paden op de droge zandgronden rond Vessem op de Kempen. Al net voorbij de kerk loop je onverhard het dorp uit richting de bossen, heide, weilanden en vennetjes, afgewisseld in een snel tempo, ten noorden van Vessem. Het begin- en eindstuk loop je door het bekoorlijke dal van de Kleine Beerze. Een Trage Tocht vol afwisseling met mooie paadjes binnendoor, de een nog mooier dan de andere.

Vessem is een dorp dat  is gelegen in regio de Kempen. De kern bevindt zich aan het riviertje de Kleine Beerze. Vessem is een rustig dorp met een groot rechthoekig grasveld als centraal dorpsplein. Hier ligt een aantal belangrijke gebouwen, maar ook daarbuiten vindt men een aantal belangwekkende zaken zoals het oude raadhuis, de Lambertuskerk en de molen Jacobus. Vessem wordt vaak aangedaan door pelgrims die onderweg zijn naar Santiago de Compostella. Ook aspirant-pelgrims zoeken hier vaak inspiratie en bezinning. Vessem ligt te midden van een afwisselend landschap met stukken bos en open veld. Ten westen van het dorp stroomt de Kleine Beerze waaromheen het natuurgebied Dal van de Kleine Beerze is gelegen. Ten westen van de Kleine Beerze ligt een coulisselandschap waar in de 20e eeuw nog open heidegebied was. We vinden hier nog enkele heiderestanten waarin zich het Hoolven bevindt.

De Kleine Beerze is een beek en heeft van oorsprong tot de samenvloeiing met de Groote Beerze, een lengte van omstreeks 15 km. De naam Beerze werd al in 1545 gebruikt door keizer Karel V en is vermoedelijk afgeleid van ‘berne’ (bron) of ‘barne’ (branden). ‘Barne’ verwijst naar de aanwezigheid van veen (turf), dat vroeger dienstdeed als brandstof voor de kachel. Het veen werd gevormd in de laaggelegen gebieden rond de beek. Reeds vóór 1850 zijn de meeste bochten in de bovenloop rechtgetrokken, terwijl in het kader van de ruilherverkaveling tussen 1960 en 1970 de laatste bochten weggehaald zijn en de beek werd verdiept en verbreed om snelle waterafvoer mogelijk te maken.

De Kempen (vroeger Kempenland of Toxandrië genoemd) zijn een diluviale zandstreek in het noordoosten van België en in de Nederlandse provincie Noord-Brabant, ten zuiden van de lijn Eindhoven-Tilburg. De naam van de streek is een vervorming van het woord ‘Campinia’ of ‘Campina’, wat Latijn is voor open vlakte. Hét kenmerk van de Kempen is hun zanderige bodem, waardoor de Kempen tot omstreeks 1860 grotendeels bedekt waren met heide, eikenbos, vennen en veengebieden. Nu komen er nog een aantal bossen, vennen, heiden en weilanden voor, maar door zware bemesting en lintbebouwing zijn deze stilaan een eerder kleinschalig landschap geworden. De woeste gronden rond de dorpen en vrijheden in de Kempen gebruikte men vanaf de 14e eeuw als gemeenschappelijke heide voor plaggenlandbouw en het telen van schapen. De uitgestoken plaggen heidegrond, door de schapen bemest, werden gemengd met de schapenmest uit de potstal, en hiermee werd de zeer arme akkergrond de es bij de dorpen bemest.

Vessem wordt vaak aangedaan door pelgrims die onderweg zijn naar Santiago de Compostella. Ook aspirant-pelgrims zoeken hier vaak inspiratie en bezinning. De Jacobushoeve aan de Jan Smuldersstraat is een oude langgevelboerderij die is vernoemd naar Sint-Jacob. Het symbool van de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella ie hier aangebracht. Het is een cultureel en ontmoetingscentrum. Er is onder meer een heemkamer, een Wereldwinkel, een stiltecentrum en een tuin, die is vormgegeven naar een mandala. Hier is ook het Cruz de Ferro te vinden, gemodelleerd naar het Cruz de Ferro in Spanje, dat het hoogste punt van de pelgrimsroute markeert. Vessem ligt op het kruispunt van het Pelgrimspad (richting Santiago, Assisi en Rome) en het Peerkepad (van Wittem naar Tilburg).

Dit gebied behoorde vroeger tot de Landschotse Heide. DIe maakte deel uit van een veel groter heidegebied. In 1937 was met de gemeente Oost-, West- en Middelbeers afgesproken dat het zuidelijk deel hiervan, 500 ha vochtige heidevelden, zou worden ontgonnen, maar het noordelijk deel, waarin een aantal vennen lagen, gespaard zou blijven. Na de oorlog was er een nieuwe burgemeester die de afspraak ontkende en ook het overige gebied wilde ontginnen. Hierop volgde een diplomatiek offensief door het bestuur van het Brabants Landschap, waardoor de gemeente niet kon ontginnen. Begin jaren 60 werd het zuidelijk deel van de heide ontgonnen en hier loopt de wandeling nu doorheen. Pas in 1999 kon het Brabants Landschap de resterende heide voor een symbolisch bedrag verwerven.

De Molen Jacobus of Jacobusmolen is een ronde bakstenen beltkorenmolen in het dorp Vessem. Deze molen is gebouwd in 1893 nadat zijn voorganger, een achtkante koren- en oliemolen die in 1839 was gebouwd, afgebrand is. De molen werd gebouwd door molenmaker Antonius van Himbergen uit Woensel. Er zijn bij de bouw ook delen van een onbekende, gesloopte molen gebruikt. De naam van de molen heeft niets met Sint-Jacob te maken, maar is afgeleid van de molenaar Jacobus Peeters. De molen, die altijd naamloos geweest is, heeft deze naam pas bij de restauratie van 1986 verkregen.

De dorpsmoestuin als onderdeel van het project Dorp aan de Beek is een initiatief van de werkgroep ‘Dorpsmoestuin Vessem’. Samen met de werkgroep legt de gemeente Eersel de dorpsmoestuin aan onder begeleiding van een ‘voedselbos-architect’. De dorpsmoestuin bestaat uit een voedselbos en natuurakkers waarop voedsel wordt geproduceerd op basis van het principe van de permacultuur. In de dorpsmoestuin wordt geen gebruik gemaakt van drijf- of kunstmest en chemische middelen. Het gebied staat in balans met natuur, bodem en water en maakt recreatief medegebruik mogelijk.