Trage Tocht Lunteren – Wandelen naar het ‘middelpunt’ van Nederland

Het gebied rond Lunteren werd meerdere keren door een medewerker van Wandelnet genoemd als mooi wandelgebied. En na het lopen van deze Trage Tocht kan ik dat alleen maar beamen. Aan de rand van de Veluwe ligt Lunteren en al snel duik je de mooie statige bossen in. Over glooiende zandwegen en langs statige beuken loop je in de Goudsberg naar de uitzichttoren de Koepel. Nu tussen de boomkruinen maar ongetwijfeld vroeger hoog boven de begroeïng staat het architectonisch fraaie bouwwerk. Maar er is meer afwisseling door mooie onverharde wegen, bij bossen, over weidegebieden en langs het Wekeromse Zand. Als toetje het uitzicht over de Celtic Fields vanaf een kleine uitkijktoren, een Germaanse Put en tenslotte het Middelpunt van Nederland, tenminste zo wordt het aangeduid al zijn de meningen hierover verdeeld. Het is een mooi stukje Nederland, vol afwisselende landschappen met bijzondere historische hoogtepunten met natuurlijk overwegend zandwegen waarover je loopt.

Het Luntersche Buurtbosch is een bosgebied ten oosten van Lunteren. Het is aangelegd in de jaren negentig van de negentiende eeuw door notaris J.H.Th.W. van den Ham (1822–1912). In 1889 startte de aanplant. Het werk werd uitsluitend in de wintertijd uitgevoerd. Min of meer als sociaal plan van de oude Notaris om de dan werkloze bevolking tegen een zekere vergoeding te helpen. Wekelijks ging Van den Ham in zijn rijtuig, geleid door zijn koetsier en tuinman Jacob Groeneveld op inspectie. De eerste Koepel, diende hem als rustplek. Van den Ham zelf maakte het ontwerp van het buurtplantsoen, dat de vorm moest krijgen van een boom met bladen. Een ontwerp dat nu zelfs de status van rijksmonument heeft verkregen. Bij het overlijden van Johan van den Ham ging het eigendom over op een stichting, die tot op heden het bos beheert. Het Luntersche Buurtbosch was in 1912 de prachtige, groene erfenis van notaris Van den Ham aan De Stichting Het Luntersche Buurtbosch voor het dorp Lunteren met de opdracht ‘de toekomst van het Luntersche Buurtbosch te verzekeren ten voordele en ten nutte van het dorp Lunteren’.

De Goudsberg is een heuvel ten noordoosten van Lunteren in de Nederlandse provincie Gelderland. De heuvel vormt een onderdeel van het noordelijkste punt van de Veluwse stuwwal Meulunteren-Wageningen met een hoogte van zo’n vijftig meter boven NAP. In het noorden grenst de heuvel direct aan de Gelderse Vallei en valt duidelijk de stuwwal te zien vanaf de buurtschap Meulunteren. Het best valt deze te zien aan de plaatselijke Hessenweg die hier een stijgingspercentage kent van circa acht procent over een lengte van 300 meter. Iets ten oosten van de Goudsberg, aan de andere kant van de Hessenweg op de Lindeboomsberg, bevindt zich het vermeende geografisch middelpunt van Nederland.

De Goudsberg dankt zijn landelijke bekendheid vooral aan de Hagespraken van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) die er tussen 1936 en 1940 gehouden werden. Tijdens deze druk bezochte partijbijeenkomsten spraken onder anderen Anton Mussert, Cornelis van Geelkerken, Evert Roskam en Meinoud Rost van Tonningen.

De uitkijktoren de Koepel staat in Lunteren op de Galgenberg wat 34 meter boven N.A.P staat. De toren is 22 meter hoog en met goed zicht en een kijker kan je zelfs de Domtoren van Utrecht zien! De Koepel is dagelijks geopend en er vinden regelmatig exposities plaats. De Koepel is in 1913 gebouwd en dankt zijn naam aan het ronde koperen dak.

De historie van de Koepel gaat terug tot de aanleg van het Luntersche Buurtbosch eind 19e eeuw. Als rustplek tijdens zijn inspecties van de aanleg van het bos liet notaris van den Ham op de Galgenberg eerst een houten schuur bouwen, in de volksmond ook wel ‘de tent’, daarna liet hij een rietgedekt stenen gebouwtje neerzetten om zijn thee te drinken. Door het snel opschieten van de bomen moest er al gauw een verdieping op met buitentrap en dakterras. Na de dood van de notaris op 15 januari 1912 is, ter nagedachtenis, door de familie besloten het bouwsel te vervangen door een uitzichttoren. In de loop van de jaren moest de Koepel het weer opnemen tegen de groei van de omringende bomen, die het uitzicht vanuit de bovenomloop steeds meer belemmerden. In 1954 maakte architect ir. J.W. Dinger, zoon van notaris R. Dinger een schetsontwerp en deed metingen aan de bestaande toren. Diezelfde Dinger ontwierp in 1956 ook de ‘Jacob Groeneveld’ pomp die naast de Koepel staat. Hij kreeg uiteindelijk opdracht tot het verhogen van de toren van zijn oom, de heer ir. H.L. Dinger, die toen voorzitter was van de Stichting en het houten huis ‘Dennenhorst’ aan de Boslaan bewoonde. In 1961 is begonnen met het aanpassen van de fundering. Er zijn vervolgens enkele jaren over heen gegaan voordat de plannen voor de uitvoering en de bouwvergunning rond waren. De gemeente Ede zag aanvankelijk weinig in het plan maar draaide bij toen J.W. Dinger wees op het grote economische nut van een toeristische trekpleister voor de Lunterse gemeenschap.

Lunteren staat bekend om de Lindeboomsberg met de grote zwerfkei die het middelpunt van Nederland zou zijn. Halverwege de 20e eeuw lag er echter geen enkele grote steen boven op de berg. De toenmalige directeur van de VVV, ir. B. Wigman, had vernomen van een oude boer dat er op de top van oudsher tot circa 1935 drie grote kalenderstenen (of zonnewendestenen) hadden gestaan. De ene zijde van de stenendriehoek had naar het noordoosten gewezen, waar de zon op de langste dag opkomt, de andere zijde naar het zuidoosten, waar de zon op de kortste dag opkomt. Ook had de boer overgeleverd dat de Lindeboomsberg het middelpunt van Nederland was, met evenveel land ten noorden en ten zuiden ervan, en evenveel land ten oosten en ten westen, voor de drooglegging van de grote IJsselmeerpolders. In feite lag dit mediaanpunt overigens circa 10 km noordoostelijker. Wigman meende een van de oude stenen achterhaald te hebben en liet hem in 1965 op de Lindeboomsberg plaatsen, met de inscriptie “Middelpunt Nederland”. Het werd een toeristische trekpleister. Op 1 april 1980 werd de kei door studenten van de Landbouwhogeschool in Wageningen ‘gekaapt’ en naar de Markt van Wageningen gebracht. Aan de pers werd de mededeling gedaan dat het Middelpunt, als gevolg van de gaswinningen in het noorden des lands, naar het zuiden verschoven was en dus in Wageningen was komen te liggen. Enige weken later werd de zwerfkei door een Scoutinggroep uit Lunteren heroverd en terug naar Lunteren gebracht, waar hij in beton werd gegoten om herhaling te voorkomen. De steen barstte later en hij werd in 2002 vervangen door een nieuwe. Men heeft in de jaren tachtig twee zwerfkeien bij de middelpuntsteen geplaatst om het verhaal van de kalenderstenen tastbaar te maken.

De Germaanse Put is een metersdiepe kuil waaruit de boeren in de ijzertijd uit de omgeving water haalden voor eigen gebruik, het vee en misschien ook voor de gewassen. Om het putten te vergemakkelijken, werd een holle boomstam in de kuil gegraven. Door het tellen van de jaarringen van de stam, het zogenaamde dendrochronologisch onderzoek, kan de put op 300 voor Christus gedateerd worden. Inmiddels is de Germaanse Put opgeschoond en met een nieuwe, eiken putrand gereconstrueerd.

Het Wekeromse Zand is een ruim 500 hectare groot gebied en ligt ten zuidwesten van het dorp Wekerom. Het Wekeromse Zand bestaat uit bos, heide en bouwland en een uniek zandverstuivingsgebied, dat ooit 300 ha groot is geweest. Ook liggen er enkele vennetjes en een gedeelte van het gebied is rustgebied voor het wild. Ten noorden van het Wekeromse zand liggen de raatakkers, ook wel celtic fields genoemd. Deze kleine akkertjes werden gebruikt vanaf 400 voor Christus tot enkele eeuwen na Christus. Er werd o.a. emmertarwe en spelt op verbouwd. Nu wordt er boekweit, gerst, tarwe, vlas, stambonen, phacelia en zonnebloemen op verbouwd. Bij de raatakkers is een boerderij met spieker uit de ijzertijd gereconstrueerd.