Trage Tocht Helenaveen – Door de resten van voormalig hoogveengebied

Op verzoek van Rob Wolfs, de bedenker van deze trage tocht, loop ik door een prachtig landschappelijk gebied. Vanwege mogelijke problemen controleer ik de route en loop dwars door de Mariapeel. Je voelt de historie van turfstekers en van hard werken. Het uitzicht is weids en overal berken in het drassige natte land. De berken staan soms gegroepeerd als witte potloden en soms eenzaam midden in een veenplas. Soms is het lastig om droge voeten te houden maar dit maakt het landschap nu extra mooi. Het plaatsje Helenaveen ademt dezelfde sfeer, alsof de tijd heeft stilgestaan. De Helenavaart herinnert aan de turfstekerij, hierover werd de turf afgevoerd naar het omringende land. De ophaalbrug wordt niet meer gebruikt, verder is alles nog hetzelfde. Op de grens van Noord-Brabant en Limburg is het nog bijzonder om geen snelwegen, geen hoogspanningsmasten en geen druk verkeer tegen te komen. De veengebieden zijn alleen daarom al een bezoek waard, een echte aanrader deze Trage Tocht.

Helenaveen werd in 1853 gesticht door de Bossche opzichter van Waterstaat Jan van de Griendt, wiens vrouw Helena Panis heette. Samen met zijn broer Nicolaas van de Griendt, en G.W.J. Carp uit Arnhem kocht hij 610 ha veengrond, die hier 3-7 meter dik was. De ‘Maatschappij Helenaveen’ liet een particulier kanaal, de Helenavaart, graven. De zwarte turf die hier gewonnen werd, kon daar langs worden afgevoerd naar de Noordervaart. Later werd ook turfstrooisel vervaardigd en werd de concessie uitgebreid. Er bevond zich in Helenaveen zelfs een drijvende turfstrooiselfabriek. Het turfstrooisel werd uitgevoerd naar geheel Europa en diende ter vervanging van stro in de Londense en Parijse paardenstallen voor leger en tram.

De Mariapeel is een hoogveen-achtig natuurgebied in de gemeente Horst aan de Maas in de Nederlandse provincie Limburg. Het is circa 1400 ha groot en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Samen met Deurnese Peel en het Grauwveen is het sinds 1993 een beschermd drasland. Aanvankelijk werd in de Mariapeel, net als de meeste andere Peelgebieden, door boeren op kleinschalige wijze turf gedolven. Zo ontstonden de complexen van zogenaamde boerenkuilen langs lange Peelbanen, wegen nodig om de turf per kar af te voeren. Vanaf ca. 1885 werden vanuit Griendtsveen het hoogveen in de gemeente Horst op een meer grootschalige en planmatige manier vergraven. Er werden wijken, gegraven kanalen, aangelegd voor afwatering en afvoer van de turf.

Turf is gedroogd veen dat als brandstof kan worden gebruikt en werd het zwarte goud genoemd. De eigenaren van de Maatschappijen waren rijk. Het land kende ook eenvoudige turfstekers, noeste arbeiders. Eén van die harde werkers vond ruim honderd jaar geleden een echte gouden Romeinse helm in het veen. Die schat is nu nog steeds te bezichtigen in het RMO te Leiden. In Helenaveen kun je het monument op de vindplaats bezoeken. Het gebruik van veen als brandstof is erg oud. De Romein Plinius de Oudere beschreef in ‘Naturalis Historia’ dat de Chauken van modder ballen draaiden en die als brandstof gebruikten. Toen in de middeleeuwen de bevolking bleef groeien en het hout steeds schaarser werd kwam turf op grote schaal als brandstof in gebruik. Niet alleen voor huisgebruik, maar ook door de ambachtslieden en bij industriële activiteiten.