Trage Tocht Boerdonk – Van Trage Tocht-onwaardig naar Trage Tocht door het Hurkske

De conceptroute Trage Tocht Boerdonk start bij de kerk in Boerdonk die op de plaats kwam van een merkwaardig kapelletje dat gewijd was aan de Heilige Cornelius, die het vee zou beschermen. Al snel loop je over prachtige onverharde landpaden dwars door akkerland naar het bosgebied van het Hurkske. Het was oorspronkelijk een heidegebied maar bestaat nu uit naaldbos en gemengd loofbos en middenin ligt het Rauwven waar ook vlakbij de Hurkse Loop ontspringt. Door agrarisch Brabant wandel je naar de Aa, dan weer links en dan weer rechts van het stromende water. Voor Boerdonk zie je de eerste waterhouderij van Nederland waar met de berging van water wateroverlast in het gebied wordt tegengegaan door het op te vangen in tijden van hevige regenval. Het water wordt vastgehouden, zodat dit bij droogte beschikbaar is voor agrariërs. Over een weliswaar verharde maar doodlopende weg zonder verkeer wandel je langs knotwilgen en waterpartijen terug naar het beginpunt in Boerdonk.

De wandeling met Rob Wolfs had twee kanten: enerzijds een prettig samenzijn en wandelen met Rob, anderzijds de teleurstelling dat deze route echt Trage Tocht-onwaardig is. Het eerste gedeelte over deels het Ommetje Boerdonk en het bosgebied het Hurkske waren echt mooi met vennetjes, bosrand en lange boslanen. Maar het tweede gedeelte was complexer om te ontwerpen en duidelijk minder mooi. Aanvankelijk nog wel over het schouwpad van de Aa maar het leverde problemen op om dit lange gedeelte langs het water af te wisselen met ander een ander soort landschap. Met daarbij op het eind ondanks de waterhouderij de Blauwe Poort met onverharde wegen met mooie knotwilgen teveel geluidsoverlast van de rondweg rond Beek en Donk. Varianten zijn in het veld bekeken en beoordeeld maar de optie om nog verder langs de Aa te wandelen of delen van het wandelknooppuntennetwerk te volgen, waren niet toereikend om een mooi rondje te ontwerpen. Jammer, hoort erbij, volgende keer nieuwe kansen en eens temeer wordt duidelijk dat veldwerk nodig is bij het ontwerpen van een route. Wat rest is een mooie redelijk zonnig wandeldag in het Brabantse boerenland. Een landschap, dat soms teveel is verpest door de ruilverkaveling en door Rob Wolfs ‘grasfalt’ werd genoemd, waarvan akte!

De naam Boerdonk wijst op het ontstaan op een hoger gelegen zandrug in het dal van de Aa. In de 15e eeuw komt Boerdonk voor als Bordonck of Bourdonck. Van oudsher maakte Boerdonk deel uit van de parochie en gemeente Erp. Boerdonk was van oudsher een tamelijk groot gehucht. De kern van het kerkdorp Boerdonk is waarschijnlijk ontstaan uit een Frankische ontginningsboerderij die rond 700 in de uitgestrekte heide is gesticht. Bij nieuwe ontginningen tussen 900 en 1100 is langzamerhand de buurtschap Bordonck of Bourdonck gegroeid. De Rooise koster Adriaan Brock beschreef het dorp begin 19e eeuw op zijn tocht door de Meierij als volgt: ‘Een gehucht onder Erp, ten zuiden van het dorp, aan de grenzen van Beek gelegen, waar het nieuw gegraven kanaal verby loopt. Het bestaat uit eenigen huizen, waarby oudtyds eene kapel heeft geleegen, maar thans geheel is weggeraakt.’ Het dorp is sinds 1850 nauwelijks gegroeid. Na het oprichten van een eigen parochie in 1874, gewijd aan de Heilige Sint Servatius, is de bebouwing met name rond de kerk toegenomen. Het dorp staat bekend om zijn hecht gemeenschaps en rijke verenigingsleven.

Boerdonk ligt in het dal van de Boerdonksche Aa, een zijriviertje van de Aa, die aan de oostzijde langs het dorp stroomt. Ten westen van Boerdonk loopt de Zuid-Willemsvaart. Vroeger bestond er een veerdienst en de wegen ernaartoe heten nog steeds ‘Veerweg’ en ‘Veerstraat’, maar de veerdienst bestaat niet meer, zodat Boerdonk betrekkelijk geïsoleerd ligt, hoewel niet ver van Beek en Donk gelegen.

De huidige Servatiuskerk in Boerdonk kwam op de plaats van een merkwaardig kapelletje dat gewijd was aan de H. Cornelius. Deze wordt op veel plaatsen in Noord-Brabant vereerd omdat hij het vee zou beschermen. Misschien dat de boeren van Boerdonk lange tijd koppig zijn doorgegaan met de verering van hun heilige. Op de meeste plaatsen in Noord-Brabant werden de katholieke kerken en kapellen in 1648 in handen gegeven van de protestanten of van de plaatselijke overheid die er bijvoorbeeld een school van maakte. Merkwaardig genoeg gebeurde dat in Boerdonk pas in 1755. De advocaat-generaal in Den Haag stelde toen een onderzoek in waaruit bleek dat er nog steeds openbare uitingen van bijgeloof waren in Boerdonk. Daarop liet hij de kapel sluiten. Dat betekende voorlopig het einde van de verering van Cornelius, maar in 2008 werd een kleine versie van het kapelletje ingewijd.

Het Hurkske is een natuurgebied van 170 ha in eigendom van de gemeente Meijerijstad, ten noorden van Boerdonk. Het gebied ligt ten westen van de Aa en bestaat uit naaldbos en gemengd loofbos. Daarnaast vindt men er het Rauwven, terwijl de Hurkse Loop er ontspringt. Het Hurkske was oorspronkelijk een heidegebied en het is tussen 1900 en 1928 ingeplant met diverse naaldboomsoorten: Zeeden, Zwarte den, Weymouthden, Hemlockspar, Fijnspar, en Douglasspar. In het gebied ligt een ontginningsenclave, waar zich twee gemeentehoeven bevinden, waaronder de Sint-Adrianushoeve. Beide hoeven, opgericht in de jaren 30 van de 20e eeuw, hebben een grote herinneringssteen waarin, naast de naam van de pastoors van Erp respectievelijk Keldonk, een beeltenis is uitgebeiteld van de heilige waarnaar de hoeve is vernoemd. Men maakt het gebied aantrekkelijker door de aanleg van poelen, het creëren van meer natuurlijke bosranden en het uitbreiden van vochtige en voedselarme gebieden.

De Aa is een beek en stroomafwaarts een kleinere rivier in het oosten van de Nederlandse provincie Noord-Brabant. De beek, waarvan de naam ‘water’ betekent, is in de jaren 30 van de 20e eeuw gekanaliseerd. Door ruilverkaveling in de jaren zestig van de 20e eeuw is sindsdien het oude cultuurlandschap in het Aa-dal aanzienlijk veranderd. De ouderdom van de Aa is moeilijk te bepalen. Deskundigen houden het erop dat zij ongeveer 10.000 jaar geleden, na de laatste ijstijd, is ontstaan.

De Blauwe Poort Laarbeek ligt aan de noordoostzijde van Beek en Donk, aan de westzijde grenst het aan de Boerdonkse Aa, aan de oostzijde aan de Snelle Loop en aan de noordzijde aan het punt waar de Aa en de Snelle Loop samenkomen. De waterberging en -houderij zijn eind 2018 gerealiseerd. Met de berging wordt wateroverlast in het gebied tegengegaan door het op te vangen in tijden van hevige regenval. In de waterhouderij wordt water juist vastgehouden, zodat dit bij droogte beschikbaar is voor agrariërs. De waterberging is zo ingericht dat bloemrijk grasland zich goed ontwikkelt en dat weidevogels en de grote modderkruiper, een beschermde vissoort, zich hier thuisvoelen. In totaal kan ongeveer 53 duizend kubieke meter water in De Blauwe Poort worden vastgehouden en een boer uit de buurt gaat het gebied onderhouden door jaarlijks te maaien en het te beweiden met schapen.

De Snelle Loop vormt de gemeentegrens tussen de gemeenten Laarbeek en Gemert-Bakel, en meer naar het oosten vormt het over enige kilometers de grens tussen de voormalige gemeenten Bakel en Milheeze en Gemert. Het rechte karakter van de beek is geen gevolg van de kanalisatie, maar grotendeels origineel. De Snelle Loop is geen natuurlijke beek, maar een gegraven waterloop die deel uitmaakte van een in de veertiende eeuw opgeworpen landweer. Deze is in 2020 in het kader van de aanleg van een ecologische verbindingszone deels hersteld. De Snelle Loop stroomt tussen Beek en Donk en Gemert kaarsrecht verder naar het noorden, neemt het riviertje de Rips nog op en niet lang daarna, iets ten zuiden van buurtschap Koks, mondt het in de Aa.

Een korter rondje met alleen het Hurkske bleek het alternatief voor het eerdere geplande rondje met Boerdonk als begin- en eindpunt zodat uiteindelijk een Trage Tocht Boerdonk ontstond. Hierdoor maak je uitgebreider kennis met het gebied van het Hurkske, over lange eikenlanen, langs de Adrianushoeve en mooie kronkelende paden in het bos. De route gaat ook langs het Rauwven met mooie doorkijkjes naar het water van dit bijzondere ven.

In het Hurkske liggen een aantal poelen en vennen waaronder het Rauwven. Het is een mooie ven met enigszins kalkrijk water. In het ven en de directe omgeving komen bijzondere amfibieën- als plantensoorten voor. Op de oevers groeit er het zeldzame moerashertshooi en op kale, zonbeschenen plekjes kun je de levendbarende hagedis tegenkomen.