Trage Tocht Amsterdam Houthavens – Architectuurwandeling – Wandelen langs architectuur en stedenbouw

De wandeling door de levendige stad geeft een prachtig beeld van de architectuurhistorie van de stad Amsterdam. Van de VOC-tijd met de oude pakhuizen en handelshuizen, de Haarlemmerpoort, de Spaarndammerbuurt met het fenomenaal mooie Het Schip, een hoogtepunt in de architectuur van de Amsterdamse School. Maar ook de Minervahavens, het REM-eiland en de Pontsteiger, het gebouw dat in de lucht lijkt te zweven als je er onder doorloopt. Via het Westerdok loop je terug naar het Centraal Station. Amsterdam is druk maar er zijn genoeg plekjes om te genieten van de rust, zoals in het Zaanhof en op het REM-eiland. Op de wandeling krijg je heel mooi te zien hoe de stad is uitgebreid. Aan de hand van bouwtechnische hoogstandjes word je door de stad geleid. De combinatie wonen en werken komt aan bod met de rust van het wonen en op enige afstand de bedrijvigheid rond het IJ. De wandeling laat nu eens niet het bekende Amsterdam zien met de Jordaan, Wallen of grachten. Samen met Rutger Burgers, de bedenker van de route en inwoner van Amsterdam, liep ik deze wandeling. Trots vertelde hij van zijn woonomgeving, de achtergrondinformatie en ‘ins en outs’ dat deze wandeling tot een onvergetelijke wandeling maakte.

Routemaker en bedenker van de wandeling Rutger Burgers: ‘Stadse Tocht van oud naar nieuw, met architectuur en stedenbouw als leidraad. Vanaf het Centraal Station zoeken we onze weg naar buiten via de Westelijke Eilanden. Langs de pakhuizen van Prinseneiland komen we uit bij de Haarlemmerpoort. Het groene Westerpark nemen we even mee, ook om de sfeer van de hippe Westergasfabriek te ervaren. Twee voormalige gashouders zijn hier omgevormd tot vijver, we lopen er doorheen! De derde gashouder staat er nog en is nu een bekende evenementenhal. Dan kruisen we het spoor door naar de Spaarndammerbuurt. Hier nemen we de tijd om de hoogtepunten van de Amsterdamse School te bewonderen. Geniet van de uitbundige, kleurrijke gebouwen en bekijk de vele details in de gevels. Vooral Het Schip van architect Michel de Klerk is een pareltje. Een bezoek aan het museum is absoluut aan te raden. We wandelen verder via het intieme Zaanhof en over het driehoekige Zaandammerplein. Dan steken we de gloednieuwe Spaarndammertunnel over en komen we in de Houthavens. In de Minervahaven maken houthandels geleidelijk plaats voor hippe bedrijvigheid en zelfs een theater. Het heen-en-weertje over de Haparandadam moet je beslist niet overslaan, want dan mis je het markante REM-eiland en een geweldig uitzicht. Vervolgens wandelen we door de jongste woningbouwprojecten in Amsterdam-West. En het houdt maar niet op, aan de Van Diemenkade met zijn vele woonarken hebben we een geweldig uitzicht op de Silodam, waar de twee voormalige graansilo’s zijn omgebouwd tot appartementencomplexen. Tot slot wandelen we over het Westerdok, met rechts het 17e-eeuwse Bickerseiland. Bij wijze van finale steken we over naar het IJ-Dock, met zijn eigenzinnige gebouwen en met uitzicht op het Eye en de Amsterdam Tower aan de overkant.’

Het station is gebouwd tussen 1881 en 1889 en telt zes perrons die via drie dwarsgangen onder de 15 sporen bereikbaar zijn. Het is gebouwd op drie aangeplempte eilanden in het IJ. Hiervoor werd zand gebruikt uit de duinen bij Velsen, dat vrijkwam bij het graven van het Noordzeekanaal. Net als veel andere gebouwen in Amsterdam werd het gebouwd op houten palen, maar liefst 8.687 stuks. Cuypers benadrukte met de twee torens aan weerszijden van de kap dat het station een ‘nieuwe stadspoort’ was. Het stationsgebouw vertoont dan ook sterke gelijkenis met het in 1885 opgeleverde opgeleverde Rijksmuseum, dat door dezelfde architect aan de zuidzijde van de binnenstad is gebouwd.

De Haarlemmerpoort aan het Haarlemmerplein in Amsterdam heet officieel Willemspoort maar wordt in de stad nooit zo genoemd. Het is in feite de vijfde poort aan de kant van Haarlem die voorkomt in de geschiedenis van Amsterdam. De poort werd geopend op 27 november 1840, toen koning Willem II, een dag vóór zijn inhuldiging, door deze poort de hoofdstad binnenreed, vandaar de naam Willemspoort. In die tijd hadden de stadspoorten hun oorspronkelijk verdedigende functie verloren en dienden nu overwegend als ‘barrière’ om heffing van stedelijke belastingen mogelijk te maken. De huidige poort is een goed voorbeeld van de neoclassicistische bouwstijl uit de eerste helft van de 19e eeuw; een ‘strenge’ interpretatie van de klassiek Griekse en Romeinse tempelarchitectuur.

De Westergasfabriek is een voormalige gasfabriek in het Amsterdamse stadsdeel West. Begin 21e eeuw is het terrein helemaal gesaneerd en zijn de gebouwen gerestaureerd. Nu heeft het onder de naam Westergas een culturele en recreatieve bestemming. Vroeger voorzag de Westergasfabriek Amsterdam van steenkoolgas, dat voornamelijk werd gebruikt voor verlichting van straten en gebouwen. Destijds was het de grootste steenkolengasfabriek van Nederland. Er waren meerdere gashouders, kolenopslagplaatsen, zuiveringsinstallaties, een watertoren en kantoorgebouwen. In de jaren negentig werden plannen gemaakt om het oude gasfabriekterrein als park in te richten. Het terrein is gesaneerd en er is een park aangelegd. Samen met het oude Westerpark is daardoor een groot stadspark ontstaan. De nog aanwezige historische gebouwen zijn gerenoveerd en worden gebruikt door creatieve en culturele ondernemers.

Het Schip is een van de drie blokken arbeiderswoningen aan het Spaarndammerplantsoen in de Spaarndammerbuurt die zijn ontworpen door Michel de Klerk in de stijl van de Amsterdamse School. De blokken werden in de periode 1914-1921 gebouwd. De woningen werden verhuurd door woningcorporatie Eigen Haard en waren ‘paleizen voor de arbeiders’. Niet eerder was er zoveel zorg besteed aan de vormgeving van arbeiderswoningen. Ook een postkantoor was onderdeel van het blok. Nadat het postkantoor in 1999 werd gesloten, is hier sinds 2001 het Museum Het Schip gevestigd. Het museum bestaat uit het voormalige postkantoor, een museumwoning die een indruk geeft van hoe de arbeiders hier in de jaren 1920 woonden, en een museumruimte met informatie over de geschiedenis van het gebouw en de Amsterdamse School.

De Zaanhof is een modern voorbeeld van sociale woningbouw. In plaats van de traditionele langgerekte woonblokken koos Walenkamp voor woningbouw rond een hof. Dit is een half open bouwblok met een ruime opzet en plaats voor een groen binnenterrein. De hof diende als ontmoetingsplek voor bewoners en moest de arbeiders rust bieden. Boven de poort aan de westzijde zijn twee tegeltableaus te zien. Op één staat een rode haan afgebeeld met een opkomende zon; een verwijzing naar het opkomend socialisme in die tijd. Op de andere zijn twee witte vogels met een ondergaande zon te zien; een verwijzing naar de Eerste Wereldoorlog.

De Minervahaven is een havenbekken in de haven van Amsterdam. Het is rond 1880 gegraven aan de zuidelijke oever van het kort daarvoor gegraven Noordzeekanaal. De haven werd lange tijd gebruikt voor houtoverslag en er was houtverwerkende industrie gevestigd. Het gebied wordt herontwikkeld als onderdeel van de grootschalige nieuwbouw binnen de Houthavens.

Het REM-eiland was een platform in de Noordzee, op 9 kilometer buiten de kust van de Nederlandse plaats Noordwijk. In 1964 werden vanaf deze basis vanaf 12 augustus tot 14 december commerciële televisie-uitzendingen onder de naam TV Noordzee verzorgd. Sinds 2011 staat het REM-eiland in de Nieuwe Houthaven in Amsterdam. In 1963 werd de Reclame Exploitatie Maatschappij (REM) gesticht. Uit de REM kwam later de legale Nederlandse zendgemachtigde TROS voort.

Het Eye Filmmuseum is een centrum in Amsterdam dat gewijd is aan de cinematografie. Het gebouw staat tegenover het Centraal Station, aan de noordoever van het IJ. Doelstelling van Eye is het behoud van het filmerfgoed voor toekomstige generaties, zowel Nederlandse films als buitenlandse films die in Nederland vertoond zijn. De naam van het instituut is een woordspeling op de vorm van het gebouw dat vanuit een bepaalde hoek aan een oog doet denken, het oog waarmee men zicht tot zich neemt (in het Engels eye) en de manier waarop Engelstaligen de Nederlandse IJ uitspreken.