Groene Wissel Urk – Wandelen op voormalig eiland in de Zuiderzee

De wandeling gaat eerst door de vijvers en parkjes richting Urkerbos. Hierna volgt de lange IJsselmeerdijk waarna je langzaam de vuurtoren van Urk nadert. Het intieme plaatsje laat in het centrum tal van historische panden zien, de scheepswerf, ginkies, de kerken en de mooie vuurtoren. Indrukwekkend is het Vissersmonument, om even bij stil te staan. Een vers gebakken vis of broodje haring mag niet ontbreken tijdens deze wandeling.

Urk is een voormalig eiland en huidige gemeente in de provincie Flevoland in Nederland. Met 20.776 inwoners op een oppervlakte van circa 11,54 km² (en 98,36 km² water) is Urk qua oppervlakte de kleinste gemeente van deze provincie. Tot het gereedkomen in 1939 van de dijk die Urk met Lemmer verbond, was Urk een eiland in het IJsselmeer, de voormalige (tot de afwerking van de Afsluitdijk in 1932) Zuiderzee. In 1942 werd de Noordoostpolder drooggemalen, maar voor de inwoners van Urk leeft het eilandgevoel nog steeds. Urk kan worden omschreven als de meest kerkelijke gemeente van Nederland, 98% van de inwoners is lid van een kerkelijke gemeente. Het is een zeer hechte gemeenschap met een eigen dialect, het Urkers, dat nog buitengewoon vitaal is en veel afwijkt van de andere dialecten uit de omgeving. Ook heeft Urk zijn eigen volkslied, wat wordt gezongen tijdens de jaarlijkse aubade op Koningsdag en overige officiële gelegenheden. Urk heeft verreweg de grootste vissersvloot en visverwerkende industrie van Nederland.

Door het warmer worden van het klimaat steeg de zeespiegel. Rond 1200 werd de Zuiderzee gevormd en werd Urk, net als Schokland, Marken en Wieringen, een eiland. Doordat er geen beschoeiing was werden in de loop van de tijd grote stukken van het eiland afgeslagen. De zuidwestzijde, die loodrecht uit zee oprees, noemde men het Hoge Klif. Rond 1700 is het eiland door de stad Amsterdam van een zeewering voorzien. De belangrijke economische pijler van het dorp is de visserij. Van oudsher waren de Urkers aangewezen op de visserij en, in mindere mate, op de landbouw om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Armoe was troef want de visserij was niet altijd succesvol. De visserij was ook gevaarlijk. Bij het vissersmonument staan de namen van alle verdronken vissers vermeld.

Urk telt vele korte, smalle steegjes, die in de volksmond ginkies worden genoemd. Het zijn smalle brandgangen die in tijden van de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt als vluchtweg bij een brand of razzia. Maar ook verhalen over streken die de Urkers uit wilden halen, sloegen op de ginkies, zoals het stelen van eten en vluchten via de ginkies. Of het Kauwgomginkie waar de jeugd van Urk op zaterdagavond stiekem hun meisjes zoenden. Daarvoor werd wel eerst de kauwgom uit de mond gehaald en aan de muur geplakt, iets wat je in sommige ginkies trouwens nog steeds kunt zien.

De vuurtoren van Urk is een 18,5 m hoge vuurtoren op Urk. De huidige vuurtoren werd van 1844 tot 1845 gebouwd en werd in 1901 met ruim vijf meter verhoogd. De verhoging van was nodig omdat de in 1885 vergrootte Bethelkerk het licht naar het oosten blokkeerde. De vuurtoren is de enige langs het IJsselmeer en het Markermeer die de beschikking heeft over een draailicht (hierbij staat de lamp stil en draait de lens). Al vanaf 1617 brandde er op Urk een vuur. Dit kolenvuur was bestemd voor de vissers van Urk en de schepen die vanaf Amsterdam naar de Noordzee voeren. Zij werden door dit vuur de weg gewezen. De eerste vuurboet werd gebouwd door de Amsterdamse burgemeester Gerrit Jacob Witsen namens de Staten van Holland en West-Friesland, die de heerlijke rechten op Urk bezaten. In 1837 werd een vierkante baak gebouwd. Deze werd in 1844 weer afgebroken en in plaats daarvan werd de vuurtoren in de huidige vorm gebouwd.

Het Urker vissersmonument is een monument in Urk aan de kust bij Wijk 3. De visserij en de visverwerkende industrie brachten veel welvaart naar het voormalige eiland Urk. Maar Urk en haar inwoners hebben daar ook voor moeten betalen. Vroeger werd de visserij nog niet uitgeoefend door middel van moderne technieken en grote kotters. Kwetsbaar waren de botters en kotters en veelal een prooi voor storm en golven. Velen hebben de visserij met hun leven moeten bekopen. Gebleven in zee, vaak ook nooit meer teruggevonden. Het gebeurde meer dan eens dat een kotter met haar bemanning op zee was gebleven. De zee geeft en de zee neemt.

De Bethelkerk is met 1.052 zitplaatsen lange tijd het grootste kerkgebouw op Urk geweest. Het kerkgebouw is in gebruik door de plaatselijke Gereformeerde Kerk. De naam van de kerk verwijst naar de Bijbelse plaats Bethel. Het eerste kerkgebouw op deze plaats dateert van 1851. Het was een klein gebouw op de plaats, waar nu in de Bethelkerk het trouwhek en de ouderlingen- en diakenbanken zijn. In 1867 werd het kerkje vergroot. In 1885 werd het oudste gedeelte van 1851 afgebroken en vervangen door de “grote bak”, die er nu nog staat.

Het Urkerbos is een natuurgebied ten noorden van Urk in de Nederlandse Noordoostpolder met een oppervlakte van 230 ha. Het bos is aangeplant in het midden van de jaren 50 op voor de landbouw minder geschikte grond. Zoals meer bosgebieden in de nieuwe polders is het rijk aan paddenstoelen. Een voor Nederland uniek geologisch reservaat maakt er deel van uit. Het gebied is in beheer bij Het Flevolandschap.