Rondje Kooldert en Goorse Bossen – Uden – Wandelen over Peelrandbreuk en wijstgronden

De Kooldert is een buurtschap in de gemeente Uden. Het bestaat uit smalle percelen grasland, omzoomd door flinke houtwallen, met bomen als de els, wilg en es met daartussen struiken waaronder de vlier, gelderse roos en braam, terwijl zich enkele klimplanten door de bomen slingeren zoals kamperfoelie, hop en bitterzoet. De tijd lijkt er zo’n 150 jaar stilgestaan te hebben. De weilanden worden in de zomermaanden begraasd door jong vee. Het hout dat er vroeger bij het snoeien vrijkwam, werd gebruikt als geriefhout en brandhout. Ook nu worden er, deels door een vrijwilligersgroep van het IVN en de Vogelwacht, elk jaar stukken gesnoeid, wat noodzakelijk is voor het behoud van de houtwallen.

Door de Peelrandbreuk zijn er plaatselijk stremmingen in de aardlaag die voor moerassige gebieden zorgen in het hogere deel van het landschap. Er zijn waterkerende leemlagen en ijzeroerbanken. Dit veroorzaakt een hoge waterstand en een bijzondere samenstelling van het grondwater. Het gevolg daarvan is een rijke flora en fauna. De Wijstgronden zijn in 2004 door de provincie Noord-Brabant uitgeroepen tot het eerste aardkundig monument in de provincie.

De wijstgronden zijn van bijzonder belang voor de studie naar wijst, een verschijnsel dat neerkomt op een speciale vorm van kwel onder invloed van een breuklijn. De breuklijn blokkeert het vrij doorstromen van grondwater vanwege de verspringende aardlagen, verdichting, versmering en ijzerafzetting. Zodoende ontstaat kwel: het grondwater wordt opgestuwd tot aan het maaiveld. Het merkwaardige gevolg hiervan is dat de hogere delen van het landschap, de horst, het natste zijn en grotendeels tamelijk moerassig. De slenk daarentegen is ondanks de enkele meters lagere ligging aanzienlijk droger, zodat er aardappelen en tarwe worden verbouwd.

De Goorsen Bossen zijn voornamelijk een naaldbomenbos, ongeveer 97 ha groot, wat langgerekt en ligt gedeeltelijk op stuifduintjes. De Leijgraaf stroomt ten noordoosten van het bos, Erp ligt ten zuiden. Tussen het bos en de Leijgraaf liggen landbouwgronden (percelen met maïs, gras en fruitbomen), de Hooge Gooren. Sommige landbouwpercelen worden gescheiden door houtwallen. Ook in het bos zelf liggen enkele percelen landbouwgrond, voornamelijk aspergevelden. De Goorsche Bossen zijn deels vóór en deels na 1900 bebost. Eerst zijn de hogere ruggen bebost en later de westelijk gelegen heide. Het bos is gevarieerd met zowel soorten van de droge zandgrond zoals grove den en soorten van nattere en rijkere omstandigheden zoals essen.

De Leijgraaf of Leigraaf is een beek in het oosten van Noord-Brabant. De Leijgraaf is geen natuurlijke beek, maar was in oorsprong een vochtige laagte. Oude benamingen voor die laagte waren onder andere ‘de Meer’ of ‘De Jeucke’. Na uitgraving werd de algemene benaming Leijgraaf, letterlijk ‘geleide gegraven loop’. Voor de kanalisatie viel de Leijgraaf vaak droog in de zomer. In de jaren ’50 en ’60 van de 20e eeuw is de Leijgraaf gekanaliseerd en zijn er stuwen aangelegd om het waterpeil te kunnen reguleren. Hierdoor is de Leijgraaf een beekje met lange rechte delen geworden. Er zijn door het Waterschap Aa en Maas werkzaamheden uitgevoerd om de oevers natuurlijker te maken. Ook zijn er bij de stuwen vistrappen gemaakt.