Ommetje Tongelaar – In de voetsporen van de das

Het oudste deel van het huidige kasteel is een vroeg-15e-eeuwse vierkante poorttoren, die onder het dak een lijst heeft met elkaar doorsnijdende boogjes. De benedenruimte is overspannen met een tongewelf, terwijl zich op de eerste verdieping een ruimte met graatgewelf en een oude schouw bevindt. De gebouwen bevinden zich om een binnenplein en met name de 18e-eeuwse westvleugel doet denken aan de stijl van een Limburgs boerderij.

De Beerse Overlaat omvat een breed gebied ten zuiden van de Maas. Tot 1942 – dat is nog maar 70 jaar geleden! – liet men het bij hoge rivierstanden onder water lopen (dat was meestal in de winter). Zo werd voorkomen dat benedenstrooms gelegen dorpen en steden overstroomden. De Hoge Dijk in het landschap was noodzakelijk om droge voeten te houden. Om de boerderijen en hun bewoners te beschermen tegen het wassende Maaswater, werden ze op terpen gebouwd.

Hadden veel boerderijen in Brabant vroeger elk voor zich een bakhuisje, op Tongelaar lag er centraal op het landgoed slechts één die er acht bediende. Voor het laatst functioneerde het in de Tweede Wereldoorlog.

De Lage Raam is een ecologische laaglandbeek die stroomt van de Peel naar het Gemaal Van Sasse. Via dit gemaal stroomt het water naar rivier de Maas. Ongeveer zes kilometer voor de monding komt de Lage Raam samen met het Peelkanaal om enkele honderden meters verder ook de Biestgraaf op te nemen.

De Peel-Raamstelling was een Nederlandse verdedigingslinie die in 1939 werd aangelegd en op 10 mei 1940, al de eerste Nederlandse oorlogsdag is gevallen. De stelling bevond zich achter de Maaslinie, variërend van 9 km tot 21 km van elkaar. De stelling begon aan de Maas, ter hoogte van Grave om via Mill, door de Peel en langs de Zuid-Willemsvaart aan de Belgische grens bij Weert te eindigen. Onder andere kazematten, prikkeldraadversperringen en vrije schootsvelden waren onderdeel van de verdediging. Deze kazematten stonden op zo’n 200 meter van elkaar, soms op kortere afstand. Er was echter nauwelijks verbindingen tussen de kazematten onderling en de hoofdmacht van de infanterie zat ver achter de kazematlinie in loopgraven, zodat geen directe steun kon worden gegeven. Toch was de Peel-Raamstelling een stelling waarmee een vijand rekening moest houden.

De (Europese) das is een roofdier behorend tot de familie der marterachtigen (Mustelidae). Hij verblijft overdag in een netwerk van ondergrondse tunnels, dat een burcht wordt genoemd. Burchten worden van generatie op generatie gebruikt en kunnen eeuwenoud worden. De das is een nachtdier en schuifelt met zijn neus aan de grond in zijn territorium rond, op zoek naar langzaam bewegende prooien en plantaardig voedsel. Hij is daarmee een opportunistische alleseter en geen typisch roofdier, omdat hij niet actief op prooien jaagt.

Op het landgoed Tongelaar wonen een 50 tal dassen. Das is het gemoedelijkste dier in Brabant. Maar je krijg ze moeilijk te zien overdag. De das is een dier van de schemer en nacht maar er zijn wel veel sporen te vinden. Dat zijn wissels (de vaste paden waarover de dassen lopen), mestputjes, graafsporen en haren in het prikkeldraad. Ook zijn er dassenburchten te zien. Op landgoed Tongelaar wordt met het beheer in grote mate rekening gehouden met dit dier. De landbouw is biologisch (geen gif) en het grasland wordt alleen bemest met ruige stalmest. Door dit beleid vinden de dassen heel veel regenwormen in de grond en dat is dan ook het lievelingskostje van de das. Verder kunnen de dassen zich ook te goed doen aan de gevallen appels uit de boomgaard en aan de bessen van de speciaal voor deze dieren aangeplante besdragende heesters