Skip to main content
search

Ommetje Appeltern – Duizend jaar geschiedenis in een notendop

KIJK ROND BIJ

APPELTERN

De Tuut, Appeltern en een sterrenbos

DE WANDELING ROND DE TUUT, EEN TUITVORMIGE PLAS BIJ APPELTERN, GAAT OVER EEN OUD LANDSCHAP VLAK BIJ DE MAAS. LANGS EEN VAN DE OUDSTE KERKEN VAN NEDERLAND IN HET LAND VAN MAAS EN WAAL MET MOOIE VERGEZICHTEN OVER DE RIVIER EN HET WEIDSE LAND.

Appeltern staat vooral bekend om zijn tuinen. Maar het plaatsje zelf, prachtig gelegen aan de Maas met de twee markante kerktorens, is misschien wel meer de moeite waard. De Heerlijkheid Appeltern ligt tegen het dorp aan en herbergt een mooie tuin en een prachtige laan die richting velden verdwijnt. Daarbij de Tuut, ook vlakbij het dorp gelegen, met het gemaal en de meest mooie Gelderse boerderijen maakt deze wandeling tot een topper.

De Heerlijkheid Appeltern

De Heerlijkheid Appeltern is een heerlijkheid ten oosten van het dorp Appeltern in de Nederlandse provincie Gelderland. Het landgoed meet 38 hectare en bestaat uit weilanden, bossen, een historisch park en een kasteelplaats met daarop het restant van een vroeger landhuis. Enkele monumentale bijgebouwen staan nog overeind. De heerlijkheid is ontstaan vanuit een kasteel dat in de 12e eeuw op deze plaats te vinden was. De oudst bewaarde documenten waarmee belening kan worden vastgesteld, dateren van 1379. Tegen het eind van de veertiende eeuw werd het kasteel bewoond door het geslacht Van Appeltern en in 1484 werd het verworven door de familie Van Gent. In 1686 werden kasteel en landgoed door de familie Sweerts de Landas gekocht, waarna zij het kasteel tot landhuis lieten verbouwen. In 1709 kwam het landhuis als bruidsschat in handen van de familie Van der Capellen.

Sinds 1968 is de Heerlijkheid Appeltern eigendom van de Maatschappij van Welstand.[6] De kasteelplaats, omzoomd door de voormalige slotgracht bevat restanten van het vroegere landhuis. De bouwhuizen zijn, evenals het ‘washuis’ en de twee resterende toegangspoorten van de Heerlijkheid aan de Maasdijk, aangewezen als rijksmonument. Het washuis is in 1995 verbouwd tot woonhuis. Het park werd in 1975 gerestaureerd en voor het publiek opengesteld. In 2014 werd het restant van het sterrenbos gerestaureerd. Bij die gelegenheid is in het park voor Joan Derk van der Capellen een monument opgericht.

Wandeling in Ommetje Appeltern bij Heerlijkheid Appeltern
Wandeling in Ommetje Appeltern bij Heerlijkheid Appeltern

Voormalige Protestantse Kerk

Deze kerk is ongetwijfeld een van de oudste kerken in het Land van Maas en Waal, wellicht beduidend ouder dan de eerste schriftelijke vermelding in 1134. De kerk, die eerder was toegewijd aan de H. Servatius, bezat in de middeleeuwen twee altaren, een gewijd aan de Heilige Maagd Maria en een tweede altaar toegewijd aan St. Antonius Abt. Bij de Hervorming ging de kerk over in handen van de hervormden. In 1800 moesten zij de kerk weer overdragen aan de katholieken. In 1813 maakten de hervormden echter gewapenderhand zich weer meester van de oude kerk, zonder dat zij daartoe gerechtigd waren.

Wandeling in Ommetje Appeltern bij voormalige protestantse kerk

Sterrenbos

Het park stamt waarschijnlijk van rond 1800. Het is een sterrenbos waarbij de lanen vanuit een centrum stervormig uitwaaieren. De muur van het rond is het centrum van het sterrenbos. De sparingen in de muur geven het startpunt van de lanen aan, die in de vorm van een ster uitwaaieren. Het eind van elk van de lanen is gemarkeerd met twee palen. Van het sterrenbos resteert nog slechts een kwart.

Deze opzet van het parkbos heeft waarschijnlijk te maken met de jacht. De kasteelheer neemt plaats in het midden en kan van daar al het wild afschieten, dat door de drijvers uit de bosgebieden tussen de sterrenlanen , over de lanen gedreven wordt. De bossen tussen de lanen bestonden uit es, wilg, els en jonge eiken. Allemaal houtsoorten die op de boerderij en op het landgoed gebruikt werden voor het maken van afrasteringen, hekpalen en stelen voor gereedschap als bijlen en harken. Uit zeer nauwkeurige hoogtefoto’s is gebleken dat het gehele oorspronkelijke sterrenbos ‘in rabat gelegd’ was. Dat wil zeggen dat het gehele terrein voorzien was van oost-west verlopende greppels, met de bomen op de hoge ruggen ertussen. Iets van dat reliëf is in het bos behouden gebleven. De greppels zijn gegraven vanwege de oorspronkelijk hoge waterstand in het gebied. In het kader van de ruilverkaveling van de zestiger jaren van de vorige eeuw is de waterstand in het gebied aanzienlijk verlaagd, zodat er nu nog slechts zelden water staat in de laagtes in het bos. Alleen bij hoog water van de Waal komt dat nog voor.

Wandeling in Ommetje Appeltern bij Heerlijkheid Appeltern

Nieuwe Wetering

De Nieuwe Wetering is een waterloop in het Land van Maas en Waal. Deze kleine waterloop, ongeveer 17 km lang, is belangrijk omdat hij het Nijmeegse stadsdeel Dukenburg en het buitengebied aan de noordzijde van Wijchen draineert. Het 10.000 ha grote afwateringsgebied strekt zich uit van Heumen tot en met Appeltern. De Nieuwe Wetering werd na een bevelschrift van graaf Reinald II rond 1321 aangelegd, om de waterafvoer van het hele rivierengebied te regelen. De wetering is aangelegd deels door gebruik te maken van enkele oude Maasstrangen en deels gegraven. Zes km verder, in Appeltern, mondt de Nieuwe Wetering uit in de Maas. Waterschap Rivierenland reguleert hier met het gemaal Bloemers de waterstand van het slotencomplex van de Nieuwe Wetering. Dit gemaal vervangt het oude stoomgemaal De Tuut, een rijksmonument uit 1917 dat nu als museum te bezichtigen is.

Wandeling in Ommetje Appeltern bij de Nieuwe Wetering

De Tuut

Het stoomgemaal De Tuut in Appeltern is gebouwd tussen 1917 en 1919 en was decennia lang een van de acht stoomgemalen in het Land van Maas en Waal die voor de afwatering zorgden. Het ontwerp is van het ingenieursbureau ‘Van Hasselt en De Koning’ uit Nijmegen, het oudste nog bestaande ingenieursbureau in Nederland, dat tegenwoordig onder de naam Royal Haskoning bekend staat. In 1967 werd het gemaal buiten gebruik gesteld en het werk werd overgenomen door het dieselgemaal Bloemers.

De herkomst van de naam Tuut (vroeger Tuyt) is niet zeker, maar duidt waarschijnlijk op de tuitvormige plas waarin de wetering uitmondt. De nieuwe Maasdijk is in 1932 aangelegd in het kader van de  Maaswerken. Na de overstroming van 1926 is besloten de Maas recht te trekken en te kanaliseren. Het Spikswiel is een meer dan 1000 jaar oude oeverwaldoorbraak, ontstaan voordat de Maas bedijkt  werd. Ze hebben een kenmerkende langwerpige vorm, waardoor ze te onderscheiden zijn van de meestal ronde wielen die het gevolg zijn van een dijkdoorbraak. Even verderop ligt het ruim 100 jaar oude dijkmagazijn waarin, planken, palen, kruiwagens en ander materiaal opgeslagen werd ten behoeve van dijkversterkingen bij hoog water.

Wandeling in Ommetje Appeltern bij de Tuut
Wandeling in Ommetje Appeltern bij de Tuut

One Comment

  • Piet Jurjus schreef:

    Henrie, bedankt dat we weer mee mogen genieten van een mooi rondje. Deze zullen we beslist ‘n keer gaan lopen.

Leave a Reply

Close Menu
CHOOSE YOUR LANGUAGE