Klompenpad Ambts- en Rijkspad – Wandelen op grens van Maas en Waal en Rijk van Nijmegen

Op het nieuwe Klompenpad het Ambts- en Rijkspad heerst die typische sfeer van een klompenpad. Over paadjes die eigenlijk nooit te betreden zijn maar die door lokale initiatieven bereikt en onderhandeld zijn. Zonder deze lokale bemoeienissen zouden deze paden nooit opengesteld zijn. Daarom loop je over knusse paden in de uiterwaarden en langs fruitbomen in de vele fruitboomgaarden ten zuiden van Winssen. Langs de Biezenwaard en daarna door de uiterwaarden met in de verte de enorme hangbrug van de A50 over de Waal. De schepen ploeteren tegen de stroom in richting Duitsland, ooievaars in de verte, koeien die rustig liggen te grazen en net over de dijk de kerk, de kerkromp en de molen van Winssen. Het is een klompenpadwandeling met twee gezichten: de uiterwaarden en de fruitboomgaarden. De laatste zijn qua landschappelijk schoon iets minder maar overal onverhard over intieme paadjes die met bruggetjes over slootjes zijn verbonden, dat heeft ook wel iets.

Winssen werd reeds in Romeinse tijd bewoond. Opgravingen hebben dit aangetoond. De middeleeuwse bevolking concentreerde zich langs de overloopgeulen. Het noordelijke deel van de Winssense bebouwing is, waarschijnlijk na een laat-middeleeuwse overstroming, ten prooi gevallen aan de Waal. Een indicatie hiervoor is de locatie van de middeleeuwse kerktoren. Deze ligt namelijk dicht bij de Waal, terwijl we mogen aannemen dat de kerk oorspronkelijk in het midden van het dorp gebouwd is.

Winssen heeft een bijzondere geschiedenis qua bestuursindeling. Sinds de 14e eeuw was Gelre verdeeeld in vier kwartieren. Elk kwartier bestond uit een aantal kleinere bestuurs- en rechtsdistricten, zogenaamde ambten. Winssen lang in het kwartier van Nijmegen, maar het oostelijke deel hoorde bij het ambt Rijk van Nijmegen en het westelijke deel bij het Ambt van Maas en Waal. Daarom onderscheidde men de ligging van het kerspel in een oorkonde uit 1361 als ‘in de rike ende in der graescap’ (in het rijk en in het graafschap. ). Later werden deze delen omschreven als Winssen-Amts en Winssen-Rijks. De grens liep van noord naar zuid dwars door Winssen. Het enige gemeenschappelijke was het kerkgebouw. Het had ieder hun eigen belastingstelsel, polderlasten, dijkverplichtingen en een eigen rechtspraak. Onder Napoleon werden deze in 1810 verenigd tot één gemeente. De grens tussen de streken Land van Maas en Waal ligt nog steeds midden in Winssen. In de Kennedysingel is een ‘grensbankje’ geplaatst. Het midden van dit bankje is de grens tussen het Land van Maas & Waal en het Rijk van Nijmegen. Het grensbankje heeft deels de kleuren van Mas & Waal en deels die van het Rijk van Nijmegen.

De Winssense Waarden, ook wel weerden genoemd, zijn gevormd vanaf begin 17e eeuw. Voor die tijd was de Waal een meanderende rivier. Tussen de dijken verlegde de rivier haar loop regelmatig. De Biezenwaard omvat open water, moeras en loofbomen zoals eik en knotwilg. Het kleinschalig bosje dicht langs de dijk ligt in het van origine open landschap. Voordat de Waalbanddijk de Waal binnen haar oevers hield, lag de Biezenwaard buitendijks, nu binnendijks. Vandaar de naam waard omdat het oorspronkelijk een uiterwaard was.

Midden in Winssen ligt al ongeveer tweehonderd jaar een fruitboomgaard. Nadat de boomgaard aan het einde van de 20e eeuw zijn exploitatiefunctie verloor, raakt de bongerd ernstig in verval. Een groep vrijwilligers heeft eind 2015 groot onderhoud in de boomgaard uitgevoerd om verdere achteruitgang tegen te gaan. Uit deze groep is Stichting Dorpsboomgaard ‘t Groene Hart Winssen ontstaan met als hoofddoel het onderhouden en behouden van de historische boomgaard. Het heeft hoogstammen maar ook half- en laagstammen en erom heen ligt een authentieke meidoornhaag. Ook worden er oude rassen teruggeplant zoals de ‘Haneman’. De Haneman is een oud en in Winssen ontwikkeld appelras.

Winssen heeft beroemdheden in haar woonplaats gehad en de bekendste is wel ‘het boertke van Winssen. Marinus Kleijnen werd geboren in 1877 in Overasselt. Hij wordt ook wel d’n Bon genoemd vanwege zijn kleine, gebogen gestalte. Hij groeit op als natuurkind, bevriend met de dieren van de boerderij en het veld. De dieren zijn ook bevriend met Marinus. Hij ontdekt dat hij naast zieke dieren ook mensen kan helpen met zijn gave. Na zijn handoplegging wijkt de pijn. In 1907 trouwt Marinus met Mien Hopman en begint met haar en zijn zwager een boerderijtje aan de Geerstraat in Winssen. Steeds meer mensen in Maas en Waal horen van de bijzondere gave van Marinus en bezoeken hem om van hun pijn verlost te worden. Per dag bezochten zo’n 150 a 160 mensen zijn praktijk aan de Geerstraat. Marinus vraagt geen betaling en de dokter is voor veel mensen te duur in die tijd. Na de oorlog raakt zijn faam verbreid in heel het land. Bussen vol mensen komen naar Winssen om door Marinus genezen te worden. Het levert zoveel spanning op met de reguliere geneeskunde dat het zelfs tot een proces leidt, waarbij het Boerte vanwege ongeoorloofde uitoefening van de geneeskunst aanvankelijk veroordeeld wordt maar later wordt vrijgesproken. Hij overlijdt in 1949 op 74-jarige leeftijd.

Het kerkje werd in 1805 gebouwd als zaalkerk, midden op de oude weg tussen het toenmalige Huis te Winssen en het dorp. In 1873 werd de zaalkerk uitgebouwd met een ‘voorschip’ en de klokkentoren. Het kerkje, aangewezen als gemeentelijk monument en als officiële trouwlocatie van de gemeente Beuningen, is een van de pareltjes van het dorp. Sinds 2016 zijn er vanwege teruglopende kerkbezoeken geen diensten meer. De protestantse kerk in Winssen stond sinds 2016 leeg. Een groepje omwonenden van het kerkje besloot  te zorgen voor behoud van dit religieus erfgoed. Vanuit dit initiatief kan het kerkje een ontmoetingsplek zijn voor mensen d.m.v. kunst en cultuur. Het wordt nu het ‘cultuurkerkje’ genoemd.