Hugo de Grootpad – Tilburg-Waalwijk – Over de flanken van de Loonse Duinen

De vluchtroute van Hugo de Groot was niet een bijzonder mooie route vandaag. Daarbij de regen die de wandeling nog minder mooi maakten. Een vluchtweg heeft dan ook andere bedoelingen dan dat het een mooie route moet zijn. En zo zie je maar, de snelste route is niet altijd de mooiste. Je verlaat Tilburg en op enkele historische interessante plekken na, de Postelse Hoeve en de Hasseltse Kapel, loop je door industriegebied de stad uit. Daarna langgerekte wegen tot Loon op Zand waar de wandeling leuker wordt. Je duikt hier de Loonse en Drunense Duinen in waar bos, heide en duin elkaar afwisselen. Even later loop je door een nog redelijk onbedorven gebied met weilanden het zuiden van Waalwijk in. Tijd voor veel foto’s was er niet, de focus lag op het vasthouden van de paraplu.

De kerk van Loon op Zand werd gebouwd omstreeks 1394. De bewoners van Venloon (op het Zand) waren door het oprukkende stuifzand verdreven van hun oorspronkelijke dorp rond de Willibrorduskapel. Ze vestigden zich rond de nieuwe kerk gewijd aan de Onthoofding van Johannes de Doper. De kerk werd nog enkele malen uitgebreid en verbouwd. De huidige vorm is in grote trekken dezelfde als na de verbouwing van 1570.
Zoals met alle katholieke godshuizen in de zuidelijke wingewesten gebeurde, werd ook deze kerk na 1648 door de Republiek opgeëist voor de gereformeerde eredienst. Bij gebrek aan gelovigen werd het kerkgebouw gedurende de Reformatie uiteindelijk voor diverse andere doeleinden aangewend, zoals brandweeropslag, gevangenis en paardenstal. Ook viel het bouwwerk ten prooi aan storm- en brandschade. In 1821 werd de kerk aan de katholieken teruggegeven. Er volgden sindsdien diverse restauraties.

De Hasseltse kapel of Kapel Onze Lieve Vrouw Visitatie is een kapel in de Tilburgse wijk en voormalige herdgang Hasselt, die dateert van iets vóór 1536. De kapel is daarmee het oudste religieuze monument van Tilburg. De kapel lag aan de uiterste noordrand van de stad, sinds 1960 ligt ze te midden van nieuwbouwwijken. Ze bevindt zich aan Hasseltplein 7 en staat aan een driehoekig parkje, waarin zich sinds 1998 een bronzen Mariabeeld bevindt, vervaardigd door Charles Vergouwen.

In de 16e eeuw was er sprake van een Postelsche Hoeve. Deze hoeve was gelegen ter hoogte van de tegenwoordige IJpelareweg. Het huidige hotel-restaurant De Postelse Hoeve aan de Dr. Deelenlaan dat in december 1963 werd geopend, ontleent zijn naam echter niet aan deze hoeve, maar komt voort uit de boerderij annex café van C. A. Fouchier aan het Hasseltplein 5 (later: Dr.Deelenlaan 9). De boerderij stamde uit 1608, zoals te zien was aan de jaarankers in de oostelijke zijgevel. Vanwege deze jaarankers stond de boerderij op de ‘Voorlopige lijst der Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst” (Koninklijk Besluit 1918). In 1934 werd echter aan de boerderij een feestzaal gebouwd, waarbij helaas de gevel met de jaarankers sneuvelde. In verband met de bouw van het Mariaziekenhuis (thans Tweesteden ziekenhuis) moest de boerderij worden gesloopt. In 1962 werd hiervoor toestemming gevraagd aan de staatssecretaris van Onderwijs, Kunst & Wetenschappen. Omdat de boerderij door het verlies van de jaarankers haar monumentale waarde had verloren, werd deze toestemming verleend. De sloop volgde in 1964, samen met de naastgelegen boerderij van Van Iersel.

Van het Kasteel van Tilburg zelf is niets meer over, afgezien van een deur in het bezit van Woninginrichting Donders. Op de plaats waar het heeft gestaan zijn wel de contouren van de fundamenten in baksteen weergegeven. Iets verderop, aan de Hasseltstraat, staat nog een van de twee kasteelhoeven. In 1754 liet de toenmalige eigenaar, Gijsbertus Steenbergensis graaf van Hogendorp van Hofwegen, het kasteel, dat er halverwege de 15e eeuw al stond, slopen. Hij zette er een nieuw bouwwerk voor in de plaats. Ook dat werd gesloopt, en wel in 1859, door degene die het van de Van Hogendorps had gekocht, wijnkoper Johannes van der Made uit Klundert. De textielfabriek N. Pessers & Zonen, die er in 1876 werd gebouwd, werd in 1977 afgebroken. Opgravingen in 1978-1980 brachten duizenden archeologische vondsten naar boven.

Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen is een natuurgebied in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Het is ruim 3500 hectare groot en is sinds 2002 een nationaal park. Het park is enerzijds grotendeels een afwisseling van droge zandverstuivingen en naaldbos, maar ook de uitgestrekte beekdalzone van de Zandleij hoort erbij. Hier ligt met name het natuurgebied De Brand bij Udenhout, met zijn afwisseling van hakhoutbossen, natte weilanden en moerasruigtes. Het stuifzandgebied is in de late middeleeuwen ontstaan. Het bestaat uit een hoger wat ruig en zanderig middengebied met een iets vruchtbaardere maar toch nog schrale rand eromheen. Tot aan de late middeleeuwen kon het gebied bescheiden boerengemeenschappen voeden, maar in die tijd van betrekkelijke welvaart nam de bevolkingsdruk zo toe dat de kringloop in het gebied door overbegrazing en te vaak plaggen van de heide fataal werd verstoord en een steeds groter wordende woestenij ontstond.

Levend stuifzand komt in Nederland niet veel voor, en in Europa al helemaal niet vaak. Met ‘levend’ wordt bedoeld: een gebied van zodanige omvang dat de wind vat kan krijgen en houden op het zand, dat het zand in beweging kan komen en ‘leven’. Toch wordt de oppervlakte stuifzand minder. Als er geen maatregelen worden genomen, zullen buntgras en zandzegge zich vestigen en met hun lange wortels het zand vasthouden.