Gootspokenwandeling – Zaltbommel – Wandelen met de blik naar boven

Gootspoken zijn de door kunstenaar Joris Baudoin in opdracht vervaardigde beeldjes van terrazzo die zich aan of op daken en gevels van huizen in Zaltbommel bevinden, meestal in de dakgoot. Het eerste beeldje werd in 1993 geplaatst. Anno 2019 staan er ruim 30 beeldjes in de stad. De beelden vertellen iets over de bewoners van het pand of over de historie ervan. Meestal stelt het beeld een dier voor, maar het kan ook gewoon een fantasiefiguur zijn, een sterrenbeeld of iets dat het ambacht of beroep van de bewoners laat zien. Soms is er een getal in verwerkt, een instrument of een ander stuk materiaal. Gootspoken hebben zich verbreid vanuit Zaltbommel naar andere plaatsen. In Leerdam is een glazen variant ontwikkeld: de glasstadgluurder.

Oorspronkelijk heette de stad Bommel, en tot heden wordt de stad door de bewoners zo genoemd. De oudste vorm van de naam is Bomela of Bomelo (in 850) en is een samenvoeging van Boom (in de tegenwoordige betekenis) en lo, waarbij lo verwijst naar een loofbos op een verhoging in een moerassig gebied. In dit gebied bestaat die verhoging uit de oeverwal langs de rivier de Waal. Namen met de uitgang ‘lo’ hangen vaak samen met ontginningen van oeverwallen, waardoor er open plekken ontstonden in het bos waar een nederzetting kon ontstaan. In een latere fase (eerste vermelding in 1297) krijgt de nederzetting het voorvoegsel ‘Salt’ of ‘Saut’ om het te kunnen onderscheiden van het andere Bommel (Maasbommel). Deze toevoeging slaat op de handel in zout die hier belangrijk was. Zout werd per schip vervoerd en waarschijnlijk in Zaltbommel verhandeld en was zeer belangrijk vooral voor het inzouten van vis.

Tijdens de wandeling zie je het spook met een zak patat boven de snackbar. Maar ook de Paparazzo boven een fotozaak, Karl Marx met zijn boek das Kapital, de Kat en het Ziek Spookje in een klein bedje in de dakgoot. Zelfs een fietsspook en een Tekkel sieren op de rand van de daken. De Zwaan en de Cupido, is er voor elk wat wils. Het is met een knipoog naar de kijker en inwoners van Zaltbommel zijn inmiddels de omhoog kijkende toeristen gewend. Zo zie je de stad Zaltbommel op een geheel andere en geheel eigen manier.

De Grote of Sint-Maartenskerk van Zaltbommel is een grote basiliek met een driebeukig schip en een eenbeukig koor en geldt als een van de belangrijkste voorbeelden van de Nederrijnse gotiek. Het oudste deel van de kerk is het 14e-eeuwse priesterkoor, dat indertijd gebouwd werd ter uitbreiding van de, tot kapittelkerk verheven voorganger van de huidige kerk. Dit koor is lager dan het schip en wijkt ook qua stijl af van de rest van de kerk. De bouw van de eerste kerk werd begonnen door bisschop Bernold of Bernulphus die ter plaatse een romaanse kruiskerk bouwde. De toren bezat een dertig meter hoge spits, waardoor deze totaal 100 meter hoog was. Door blikseminslag brandde die spits in 1538 af. Ook de bescheidenere opvolger werd een prooi van de vlammen. In 1708 was de onderbouw van een nieuwe spits gereed, maar het werk staakte en werd niet meer hervat. Bij een restauratie in het begin van de twintigste eeuw werd deze onderbouw verwijderd en kreeg de toren zijn huidige uiterlijk.