De Moerenburg Route – Wandelen in het Hart van Brabant

De wandeling die ik door de hitte om 6 uur ‘s morgens startte, start ten zuiden van de bebouwde kom van Tilburg. De route brengt je meteen in het rustige gebied van de Voorste Stroom. Ingeklemd tussen snelwegen en spoorlijnen lijkt het niet veel goeds te beloven, echter al snel is er all rust in het prachtige beekdal van de Voorste Stroom. Over zand- en graswegen slinger je door het ongerepte landschap. Nog even door de bossen van Oisterwijk en langs het Schaapsven tot je weer het beekje ontmoet. Het landschap is kleinschalig en heel verrassend met prachtige bloemen en verrassende doorkijkjes. Zo dicht bij de kom van Tilburg een verademing om de stadse drukte te ontvluchten.

Moerenburg is een buurtschap en een natuur- en landschapsgebied in Noord-Brabant. De buurtschap, met een deels agrarische bestemming, is gelegen in het Tilburgse stadsdeel Oost (of Tilburg Oost). Een aanzienlijk deel van Moerenburg bestaat uit het moerassige dal van het riviertje de Nieuwe Leij. Er zijn vondsten van bewoning gedaan in het gebied die teruggaan tot aan de bronstijd, en recent is de kasteelhoeve teruggevonden waaraan het gebied zijn naam ontleent. Moerenburg heet zo vanwege de “Mansionem vulgariter dictam Moerenborch”, de Hoeve Moerenburg, die in de veertiende eeuw in het gebied stond en ook dienst heeft gedaan als pastorie. Het kasteelachtige gebouw raakte in verval en werd rond 1750 gesloopt. Tot voor kort was niet precies bekend waar het gestaan had, maar bij graafwerkzaamheden op het terrein van de oude rioolwaterzuivering in 2005 stuitte de kraanmachinist op bouwsporen. Bij onderzoek door BAAC, een samenwerkingsverband van bouwhistorici, vonden de archeologen Jos van der Weerden en Martijn Kahlman resten waaruit bleek dat het om de uit documenten bekende hoeve ging.

Moerenburg heeft de status van landschapspark. Verdere woningbouw is er niet toegestaan. In de toekomst wordt het deel van een grote aaneenschakeling van natuurgebieden: het binnen de stedendriehoek Tilburg, ‘s-Hertogenbosch en Eindhoven liggende Nationaal Landschap Het Groene Woud. Een in 1989 opgerichte groep, genaamd ‘Werkgroep Behoud Moerenbur’, draagt bij aan het reilen en zeilen van het natuurgebied. Tot ongeveer 2006 was het, zoals uit de naam al blijkt, vooral een actiegroep voor behoud van landschapswaarden, maar sinds de werkgroep de gemeente aan haar zijde heeft gevonden, richt men zich meer op evenementen die het gebied bekend moeten maken bij de Tilburgse bevolking.

Het Groene Woud is een gebied van 35.000 hectare in de driehoek Eindhoven-Tilburg-‘s-Hertogenbosch; het gebied kent een kern van 7.500 hectare aan natuur bestaande uit bossen, moerassen, heide en agrarisch populierenlandschap. De overheid riep het gebied in 2005, naast negentien andere gebieden, uit tot Nationaal Landschap.

Wat het Groene Woud bijzonder maakt is de kleinschaligheid en daardoor de grote variatie in het landschap. De oorsprong hiervan voert ver terug in de tijd, toen de mens begon met het ontginnen van de woeste gronden. Dat is nog goed te zien aan de bolle akkers, die ontstonden door bemesting van arme gronden met heideplaggen en mest en waarvan rond Liempde en Haaren enkele voorbeelden te vinden zijn. Of aan de uitgestrekte populierenweides, zogenaamde coulisselandschappen, zoals die in het Wijboschbroek bij Schijndel. Niet overal werden de woeste gebieden ontgonnen. Zo is De Kampina tussen de kernen Boxtel en Oisterwijk nog steeds een ruig natuurgebied met uitgestrekte heidevelden, bossen en stuifzand. Ook water speelt een rol bij de variëteit aan landschappen. De Oisterwijkse Bossen en Vennen zijn een bezoek waard en tal van beken stromen door het landschap. Langs de rivier de Dommel zijn op veel plaatsen nog oude beemdgronden met een weelderige plantengroei te vinden.

De Voorste Stroom is de benaming van de benedenloop van de Nieuwe Leij van Tilburg tot de samenvloeiing met de Achterste Stroom bij Oisterwijk, waar de Esschestroom of Run begint. Aan de Voorste Stroom stonden vroeger twee watermolens, de Heukelomse molen bij Laag-Heukelom en de watermolen Ter Borch in Oisterwijk.

Langs de Voorste Stroom ligt een historisch beekdallandschap met broekbossen ten zuiden en een kleinschalig agrarisch landschap te noorden van de beek. Naast de functie als ecologische verbindingszone fungeert het gebied als uitloopgebied voor de inwoners van Tilburg. Het is benoemd tot landschapspark Moerenburg, dat de poort en tevens onderdeel vormt van het nationaal landschap het Groene Woud.

In het authentiek Brabants boerenlandschap ligt onder andere het Schaapsven. Het is een prachtig ven waarin vroeger de schapen werden gewassen voordat ze werden geschoren. Het water werd er voedselrijker door. Misschien groeien er daarom nog altijd zoveel waterlelies.

Een aantal plassen bij Tilburg zijn ontstaan als zandwinplassen ten behoeve van de bouw van verkeersknooppunt de Baars. Verder is er nog een aantal vennen in het gebied te vinden. Vennen zijn van oorsprong ondiepe geïsoleerde plassen met een licht zuur en weinig voedselrijk karakter. De waterstand is voor een belangrijk deel afhankelijk van neerslag en verdamping. Een bijzonder element in het gebied is het Grollengat, mogelijk een oude molenvijver.